ई. हिक्मत बहादुर चौधरी
एकठो मध्यम घरके परिवारह आपन घर बनाक बैठना बहुत भारी सपना रहट । सुरक्षित ओ सहज हुइना ठाउँम घर बनैना हमार सक्कु जहनके चाहना रहट । नेपाली समाजम घर जग्गाह दीर्घकालीन सम्पत्ति, स्थायित्व ओ भविष्यके आधार मन्ना चलन बा । बहुत जसिन मनै आपन जिन्दगी भरिक बचत लगानी करक घर जग्गा जोर्थ । तब मार जग्गा ओ घर बनैनासे पहिल कानुनी, प्राविधिक ओ व्यावहारिक पक्ष ध्यान देहेक पर्ना रहत ।
जग्गा किन्नासे पहिल ध्यान देहेक पर्ना बात
१. जग्गाम डगर रहल निरहल एकिन कर्ना
जग्गा किन्ना से पहिल पुर्जा और जग्गाके नक्सा लेकन जग्गा हेरक परट । पुर्जा, नक्सा और जग्गा मिलल नैमिलल एकिन करक लाक अनुभव रहल इन्जिनियर वा अमिन हुकन लेक जाईक परट । नक्शाम काटल डगर नेपाल सरकारके नाउम रहल निरहल एकिन कारक लाक सम्बधित नापी कार्यालयम जाक करक परत ।
२. ८ धुर से कम क्षेत्रफल रहल जग्गा खरिद नैकर्ना
जग्गा खरिद करबेर ८ धुरसे छोट क्षेत्रफल रहल जग्गा खरिद नै करक परट । ८ धुरसे कम क्षेत्रफल रहल जग्गाम नक्सा पास निहुइट और बैंक फेन धितो नैधरत । ९ मिटर से कम मोहडा रहल जग्गा मजा नि मानजाइट ओस्टके जग्गाके गहिराई १५ मिटर से धेर रहल मजा रहट ।
३. दुई, तिन साईड डगर रहल जग्गा खरिद नैकर्ना
घर बनैनासे पहिल डगर और सार्बजनिक सम्पति रहल सिमाना ओरसे छोरक पर्ना जग्गाह सेटब्याक कठ । तब मार जग्गाम एकठोसे धेर डगर रहल कलसे धेर सेटब्याक छोरक पर्ना रहट और आपन स्वाचल अस घर नि बनट ।
४. लदिया, कुल्वाम जोडल जग्गा खरिद नैकर्ना
जग्गा खरिद करबेर एकदम ध्यान देहेक पर्ना चिज कलक लादिय और कुलुवा फेन हो । कुलुवासे कम से कम १० मिटर दुर रहक परत और लादिय से कम से कम २०० मिटर दुर रहक परत । बहिया लग्ना, पानी जम्ना ठाउँम फेन जग्गा किन्ना नैमजा हो ।
५. हाई टेन्सन लाईन, मसानघाटके नजिक
लम्मा समय सम हाई टेन्सन लाईनके तर घर बनाक बैठबो कलासे क्यान्सर हुइना सम्भावना बहर्ना, निद्रामा असर, कपार बठैना, मानसिक अशान्ति, बालबालिकाम ध्यान केन्द्रित नैकर सेक्न समस्या देखपर सेकत ओस्तक बैंक फेन धितोके रुपमा नै स्वीकार करट । मसानघाटके नजिक फेन जग्गा खरिद बिक्रि बहुत कम हुइट ।
६. कानुनी अवस्था बारे जानकारी लेना
जग्गा खरिद कर्नासे पहिल जग्गा धनिके सक्कु अंसियारसे सहमति लेक खरिद बिक्रि करक परत । सक्कु अंसियारसे सहमति नैलेल से अनाबश्यक मुद्दा पर्ना सम्भावना बहर जाइट । जग्गा खरिद बिक्रि कर्ना बेला वास्तविक थैली रकम राजिनामा कागजम उल्लेख करक परट । थैली रकम वास्तविक कारोबार रकम से कम उल्लेख रहट कलसे एकहोर सरकारह राजश्व घाटा लागट और बिक्रिकर्ताके अंसियार जग्गा फिर्ता मुद्दा दारल खण्डम तिन महिना भित्तरम थैली रकम केल फिर्ता करक जग्गा फिर्ता लेहे सेक्ठ । असिन अवस्थाम खरिद कर्ना मनैनके जिन्दगि भरके बचत डुब्न खतरा रहट ।
७. अन्तराष्ट्रिय सिमानाके लग्ग
अन्तराष्ट्रिय सिमाना, नेपाल भारतके सिमाना से कम्तिम ५०० मिटर दुर खरिद कर्ना मजा रहत । अन्तराष्ट्रिय सिमानासे ५०० मिटर भित्तर रहल जग्गाहन बफर जोन (द्यगााभच श्यलभ) मानजाइट, वोसिन जग्गा बैंकम धर्ना उपयुक्त नि रहत ।
घर बनैनासे पहिल ध्यान देहेक पर्ना बात
१. दक्ष इन्जिनियर, ठेकदारके छनोट
घर बनैनासे पहिल सम्बन्धित स्थानिय तहमसे स्वीकृति ले कन केल घर बनाईक परत । घरके नक्सा दक्ष इन्जिनियर वा आर्किटेक्टसे बनाई परत । इन्जिनियरके बनाईल नक्सा फिल्डम उतारक लाक ठेकदारके फेन बहुत बरा हात रहत, तब मार ठेकदार, मिस्त्री फेन अनिवार्य रुपम भूकम्प प्रतिरोधी घर बनैना तालिम लेहेल रहक परत ।
२. भूकम्प प्रतिरोधी संरचना
नेपाल एकदम भूकम्पीय जोखिमम रहल देश हो । नेपालम छोट भारी भूकम्प अइटि रहल ईतिहास बा, तब मार घरके जग मजबुत और अनिवार्य रुप भूकम्पीय मापदण्ड पुरा कैक बनाई परत । भूकम्पीय मापदण्ड बारे अनुभवी इन्जिनीयर संग सल्लाह लेहे सेक्जाईठ ।
३. खर्च ब्यबस्थापन
घर बनैना काम एकदमै खर्चिलो काम मध्ये एकठो हो । तब मार घर बनैना से पहिल खर्चके उचित ब्यबस्थापन कर क केल घर बनैना सुरुवात करक परत । घर बनैना बेला फे तमान खर्च कटौती कर सेक्जाईठ । घरके जग, बिम, पिल्लर भर एकदम बल्गर बनाईक परत बाँकि पल्ला लगैना, पेन्ट लगैना, प्लास्टर कर्ना, जाली ठोकना आदि काम दान्चे पाछ फे कर सेक्जैना काम हो । सके सम्म खर्च कम करक लाक हार्डबेयर सामान श्रावण, भदौ म बयाना कर्ना मजा रहट काहेकि नेपालम आर्थिक वर्ष ओराईल पाछ हार्डबेयर सामानके रेट घटल देख परट ।
४. अतिरिक्त निर्माण सामाग्रीके प्रयोग
घर बनैना बेला पूरान परम्परागत निर्माण सामाग्री के सट्टा नयाँ ओ बैकल्पिक निर्माण सामाग्री फे प्रयोग कर सेक्जाईठ । आजकाल फलामके पिल्लर, बिम दर्ना चलन फेन आसेकलबा । फलामके घर नै चाहल बेला खोलक और ठाउँम फे सार सेक्जाईठ और बेच फेन सेक्जाईठ । ओस्ट क वाल के ठाउँ म प्यानल बोर्ड, AAC ब्लक फेन प्रयोग कर सेक्जाईठ । प्यानल बोर्ड, AAC ब्लक प्रयोग कर्ना हो कलसे घरम प्रयोग कर्ना डन्डी, सिमेन्ट के फेन बचत हुईट ।
अन्तम सक्कु जहन से बिनम्र आग्रह बा कि आपन जिन्दगी भरके कमाईल सम्पति ओ घर जग्गा जोर्ना क्रमम समयम होसियारी नैपुगैलसे जिन्दगीभर पस्तैना बाहेक और कौनो विकल्प नै रहट, उह मार घर जग्गा खरिद ओ घर निर्माण कर्नासे पहिल कानुनी प्रक्रिया बुझना ओ दक्ष इन्जिनियर से सरसल्लाह लेना क्रमम हुइना छुट छुट रकम हन बडा भारी नै मानक पहिलहे सचेत हुईना जरुरी बा ।
(लेखक चौधरी नाष्ट कलेजके सिभिल इन्जिनियरिंग विभागके उप‐प्राध्यापक फेन हुइट ।)